Śledź nas na:



Spostrzeganie i zaburzenia spostrzegania

Spostrzeganie jest elementarnym warunkiem poznania otaczającej nas rzeczywistości. Świat otaczający, jak również nasz własny organizm, jest źródłem różnorakich podniet. Podniety te mają charakter fal elektromagnetycznych, fal akustycznych, docierają do nas podniety natury chemicznej i mechanicznej.

Część tych podniet, które do nas docierają, jesteśmy w stanie rozpoznawać, odbierać, dzięki naszym narządom zmysłów. Ale reagujemy tylko na część docierających podniet. Spora ich część nie wywiera na nas żadnego wrażenia.

U człowieka występuje szczególna wrażliwość na niektóre bodźce, na nieszczególny zakres odbieranych fal.

  • człowiek odbiera dość wąski fragment zakresu fal elektromagnetycznych, światło widzialne, od fioletu do czerwieni. Bardzo duża precyzja odróżniania długości fal, odróżniamy fiolet od czerwieni. Nie odbieramy żadnych fal dłuższych lub krótszych od długości fal światła widzialnego.

  • dociera do nas też tylko wąski zakres tych fal, nie odbieramy ultra- i infradźwięków, choć są zwierzęta, które dzięki nim orientują się w rzeczywistości.

Najprostszym zjawiskiem psychicznym powstałym pod wpływem podniet jest wrażenie (czucie). Warunkiem powstawania wrażeń jest sprawny narząd zmysłowy, sprawne drogi doprowadzające i sprawne okolice mózgu, do którego podniety docierają w formie pobudzenia. Razem te elementy tworzą analizator zmysłowy. Jeśli coś jest niesprawne, wrażenia nie powstają.

Wrażenia jako te najprostsze elementy zmysłowe w praktyce nie występują w normalnym życiu. Są tylko składowymi wrażeń jedno- lub różnorodnych.

Cechy wspólne wrażeń:

  • siła wrażeń - mogą być silniejsze lub słabsze. Aby powstało wrażenie, siła podniety musi przekroczyć próg wrażenia. Siła wrażeń zależy od siły podniety, ale też od wrażliwości narządów zmysłów;

  • jakość wrażeń - dotyczy zróżnicowania wrażeń w obrębie tego samego zmysłu. Istnieje możliwość stopniowego przechodzenia jednych wrażeń w drugie (od jednej barwy do innej, od jednego smaku do innego), podobne wrażenia powstają pod wpływem podniet swoistych (adekwatnych) dla danego narządu zmysłu (ale: gdy ktoś nas uderzy w oko lub potraktuje je prądem - reakcją jest blask, prąd w ucho - trzask, na skórze - ból - istnieje możliwość powstania wrażeń pod wpływem podniet nieswoistych);

  • modalność wrażeń - zróżnicowanie wrażeń wynikające ze zróżnicowania narządów zmysłów, czym innym jest wrażenie wzrokowe i słuchowe, są to wrażenie nieporównywalne, bez możliwości przechodzenia stopniowego od wrażeń wzrokowych do słuchowych;

  • czas trwania wrażeń - może być ostro ograniczony. Po włączeniu lampki widzimy jej blask, po zgaszeniu blasku nie ma. Tak też z słuchowymi. Inaczej z wrażeniami smakowymi - pozostają;

  • właściwości przestrzenne - wzrok - widzenie stereoskopowe, dotykiem można umiejscowić przedmiot w przestrzeni, słuch ma pewne właściwości przestrzenne, przy węchu i smaku właściwości przestrzenne są słabo wyrażone.

Wrażliwość - zdolność odczuwania słabych podniet. Wrażliwość naszych zmysłów jest bardzo duża, choć niektóre zwierzęta nas pod tymi względami przewyższają, np. drapieżniki. Wrażliwość nie jest cechą stałą, obok różnic osobniczych i gatunkowych istnieją warunki zmieniające wrażliwość człowieka.

Czułość - zdolność do odczuwania słabych różnic między podnietami. Najsłabsze różnice, które dają wrażenie różnicy to próg różnicy. Po to, aby np. dostrzec różnice oświetlenia potrzebna jest różnica min. 1%. Czułość wzroku jest stosunkowo duża, bo aby dostrzec różnicę w brzmieniu np. orkiestry czy chóru, różnica musi wynosić ok. 10 %. W zakresie innych zmysłów ta różnica wnosi jeszcze więcej, np. przy podnoszeniu ciężarów ok. 17 %.

Wrażliwość i czułość nie są czymś stałym, zmieniają się w wyniku adaptacji. Jeśli podnieta jest dostatecznie silna i działanie jest długie, działanie podniety słabnie (dotyczy to wzroku, słuchu, smaku, węchu, czucia). Jest to adaptacja.

Wrażliwość wzrasta, gdy działają na nas słabe podniety, a najbardziej wtedy, gdy podniet brakuje. Przy przebywaniu w zaciemnionym pomieszczeniu wrażliwość może wzrastać 200 000 razy. Dotyczy to wszystkich pozostałych zmysłów.

Wrażliwość pod wpływem odczuwania innych słabych podniet wzrasta. Inna silna podnieta uniemożliwia odczuwanie innych słabych podniet (np. słońce i gwiazdy).

Prawo kontrastu - na ciemnym tle obrazy wydają się jaśniejsze i odwrotnie. Słodycze powodują wzrost kwaśności czegoś kwaśnego.

Wrażliwość zmienia się też pod wpływem działalności i konieczności życiowych, np. muzyk, malarz, kiper, człowiek niewidomy.

Wrażenia jako pojedyncze doznania praktycznie nie występują, można je wywołać eksperymentalnie. Normalnie przeżywamy zespoły wrażeń. Rzecz nie polega na sumowaniu wrażeń, jawią się nam struktury, zespoły wrażeń jedno- lub różnorodnych. Struktury wrażeń są układane w struktury spoiste, dołącza do tego obróbka intelektualna - są to WYOBRAŻENIA SPOSTRZEGAWCZE, które powstają zasadniczo wtedy, gdy zespoły wrażeń docierają do naszego strumienia świadomości.

Oprócz wyobrażeń spostrzegawczych są też WYOBRAŻENIA ODTWÓRCZE i WYTWÓRCZE, oba rodzaje są wyobrażeniami pochodnymi. Możliwe są tylko wtedy, gdy przeżyliśmy wcześniej wyobrażenia spostrzegawcze. Wyobrażenie odtwórcze jest przywołaniem do strumienia świadomości wyobrażenia spostrzegawczego.

Wyobrażenie wytwórcze jest to wyobrażenie stworzone przez nasz umysł, fantazja, która może zawierać elementy wyobrażenia spostrzegawczego i odtwórczego.

Jeżeli ktoś urodził się niewidomy, z natury rzeczy nie może mieć wyobrażeń wzrokowych odtwórczych i nie może też tworzyć fantazji zawierających obrazy wzrokowe. Tak samo z kimś, kto jest głuchy, pozbawiony czucia, bólu, węchu, smaku.

Wyobrażenia odtwórcze i wytwórcze różnią się od wyobrażeń spostrzegawczych pewnymi właściwościami. Wyobrażenia odtwórcze wykazują pewne luki, nigdy nie są wiernym odbiciem przedmiotu. Odtwórcze nie mają cech stałości, w przeciwieństwie do wyobrażenia spostrzegawczego, znika przy odwróceniu uwagi. Wyobrażenie spostrzegawcze dostarcza rzeczywistego obrazu przedmiotu, a wyobrażenie odtwórcze to tylko kopia przedmiotu, są bezcielesne, nie mają konkretności i solidności rzeczywistego przedmiotu.

SPOSTRZEŻENIE - całość złożona z wyobrażenia spostrzegawczego, sądu realizującego i sądu klasyfikacyjnego. Jest to już obraz opracowany myślowo, towarzyszy mu przekonanie, że to co spostrzegamy, istnieje w rzeczywistości - jest to sąd realizujący. Sąd klasyfikujący - spostrzeżenie to nie suma wrażeń, ale rozpoznanie, zaliczenie do określonej grupy zjawisk, to rozpoznanie może być mniej lub bardziej swoiste.



Zobacz także