Schizofrenia w swoim kręgu ma trzy zespoły swoiste, których najczęstszym, jeżeli nie jedynym powodem, jest ta właśnie choroba:

• zespół katatoniczny - hipo i hiperkinetyczny,

• zespół paranoidalny,

• zespół hebefreniczny.

Każdy z tych zespołów jest zespołem czynnościowym, a więc przemijającym, poddającym się leczeniu. Natomiast schizofrenia jako choroba jest ze swej natury przewlekła i nieuleczalna. Zespoły z kręgu schizofrenicznego poddają się aktywnemu leczeniu psychiatrycznemu, mogą nawet samoistnie przeminąć, ale proces schizofreniczny nie mija.

Etapy przebiegu schizofrenii:

• schizofrenia prosta - cała choroba sprowadza się do objawów prostego przewlekłego procesu schizofrenicznego;

• jeżeli w tym prostym procesie pojawi się któryś z zespołów z kręgu schizofrenicznego, mówimy o schizofrenii przewlekłej z zespołem katatonicznym lub hebefrenicznym itd. lub o schizofrenii katatonicznej itp.;

• jeżeli udało się wyleczyć chorego z objawów tych ostrych psychoz, pozostaje prosty przewlekły proces schizofreniczny, ale każdy z zespołów pogłębia chorobę - pojawiają się objawy ubytkowe.

Schizofrenia może zaczynać się we wczesnym dzieciństwie, kształtuje wtedy dalszy rozwój osobowości chorego. Najczęściej pojawia się w wieku młodzieńczym, od okresu pokwitania do 25 r. ż. Objawy mogą się rozwijać niepostrzeżenie, mogą nie budzić obaw. Patrząc wstecz, można je sobie uzmysłowić. Zmienia się usposobienie, zanika dynamika życiowa, wygasa krąg zainteresowań, pojawiają się trudności w mobilizacji do nauki, kłopoty ze snem, zmęczenie, wycofywanie się z aktywności społecznej, zubożenie związków. Jest to stopniowe, powolne zamykanie się w sobie, w kręgu własnych myśli. Natłok myśli, pojawiają się myśli oderwane od rzeczywistości, następuje pogorszenie wyników w nauce. Coraz bardziej uwidaczniają się objawy. Pogłębia się autyzm, zanikanie potrzeby więzi, pogłębia się dereizm, przy jednoczesnym deklarowaniu zainteresowań mniej lub bardziej niekonwencjonalnych. Zainteresowania są częściowo rozwijane, pojawiają się dziwne, opacznie pojmowane wątki. Rozpad pomiędzy myśleniem a rzeczywistością. Myślenie nie służy podstawowym celom biologicznym. Rozpada się harmonia między strukturami życia psychicznego, między życiem uczuciowym a intelektualnym - paratymia. Wyraża się to paramimią i parafonią. Rozpada się spójność poszczególnych funkcji psychicznych, rozpada się zasada przyczynowo - logiczna. Co jest w oczywisty sposób sprzeczne, nie jest tak postrzegane przez chorych - ambisentencja. W życiu uczuciowym ambiwalencja. Z tych sprzeczności wynika sprzeczność dążeń - ambitendencja. Chory tworzy inny świat obok rzeczywistego i one się jakoś dziwnie przenikają. Chory przerzuca własne myśli, własne stany uczuciowe na osoby z otoczenia - tranzytywizm. Może też "wchłaniać" w siebie treści wypowiadane przez innych, przyswaja je jako własne. Może też czuć w sobie obecność innych osób - apersonizacja.

Są to wszystko objawy bardzo specyficzne, obecne tylko w schizofrenii, a szczególnym objawem jest zaburzenie kontaktu afektywnego. Dostrzegamy usztywnienie kontaktu na jednym poziomie, np. poziom zobojętnienia, obniżonego nastroju lub dziwnego rozbawienia. Zaburzona modulacja afektu. Afekt sztywny, niedostosowany. Zjawiskiem powszechnym w schizofrenii jest zanikanie uczuciowości wyższej, a przynajmniej jej obniżanie się. Jest ona najczulsza, najmłodsza filogenetycznie, stąd najwrażliwsza na uszkodzenia.

Ale obniżeniu ulegają w schizofrenii też niższe poziomy życia psychicznego, np. życia popędowego. Ulega obniżeniu napęd psychoruchowy, co powoduje bierność, wycofywanie się. Stąd chorzy nie dokonują z reguły aktów aspołecznych. Zdarzają się nieoczekiwanie akty autoagresji, ale nie wynikają z afektu, są robione na zimno, próby samobójcze, samookaleczanie się. Są to paragnomeny. Zdarzają się również zimne, bezuczuciowe akty agresji wobec bliskich, ale jest to bardzo rzadkie.

Człowiek żyje we własnym świecie, jest inny, jeśli rozpad nie posunął się zbyt daleko, może osiągnąć wiele w jakiejś dziedzinie. Wywołuje wtedy zainteresowanie. Zdarza się rzadko tzw. schizofrenia paradoksalna, użyteczna społecznie, nie tylko nie powoduje rozpadu uczuciowości wyższej, ale wręcz pojawiają się skłonności do działalności społecznej. Swoim odmiennym spojrzeniem powodują zaangażowanie u innych ludzi.

Okres schizofrenii prostej może trwać z różną długością, nawet latami, a czasem cały przebieg choroby cechuje schizofrenia prosta. Zdarza się to rzadko, najczęściej o diagnozie decyduje pojawienie się któregoś z ostrych zespołów psychotycznych, wtedy już nie ma wątpliwości.

Zdarza się nierzadko, że początek choroby jest nagły, nie jest poprzedzony okresem schizofrenii prostej. Zdarza się, że pojawiają się objawy anankastyczne, czyli zespół natręctw, które są zapowiedzią procesu schizofrenicznego. Zdarza się też, że jako pierwsze pojawiają się objawy depresyjne, wśród których tylko doświadczony psychiatra może dostrzec chorobę, gdyż uwidacznia się autyzm i objawy sztywności afektywnej.

Prawdopodobieństwo zachorowania wynosi 0,85%. Liczbę zachorowań na schizofrenię stabilizuje biologiczne oczyszczanie choroby, zwłaszcza u mężczyzn, gdyż wygasa popęd płciowy, aktywność seksualna. Szczególnie oni pozostają z stanie bezżennym. Również kobiety, jeśli zawierają związek, nie wynika to z ich aktywności, lecz z biernego przyzwolenia.

Prawdopodobieństwo zachorowania znacznie wzrasta - do 16%, gdy któreś z rodziców choruje na schizofrenię. Ktoś z rodzeństwa - prawdopodobieństwo 11%. Gdy któreś z dziadków chorowało, u wnuków spada do 3%. Siostrzeńcy - 2%.