W zakresie diagnozowania i leczenia nerwic psychologowie i psychiatrzy są równorzędnymi partnerami. W zakresie niektórych form diagnozowania i leczenia psychologowie mają pierwszeństwo.

Nerwice - odchylenia w stanie psychicznym, ale też odchylenia wyrażające się różnymi objawami somatycznymi, powstałe na drodze psychogennej, są to odchylenia ilościowe. Charakter ilościowy oznacza, że to co jest w nerwicy, występuje też w normalnym życiu. Odchylanie natury ilościowej dotyczą bardziej czasu trwania, utrzymują się u chorego, u którego rozpoznajemy nerwicę, przez jakiś czas, gdy my znamy je jako zjawiska epizodyczne. Każdemu zdarzają się sytuacje trudne, kiedy ulega zakłóceniu - przyspieszeniu czynność zdrowego serca, nie mająca sensu biologicznego, funkcje somatyczne i psychiczne ulegają zakłóceniu w następstwie przeżywanych emocji. W nerwicach są zupełnie podobne objawy. Często przeżywamy coś bardziej dramatycznie, ale nie chodzi o nasilenie, gdyż po ustąpieniu sytuacji objawy ustępują, zaś w stanie nerwicowym nie znikają mimo zakończenia sytuacji trudnej.

Kępiński wskazał, że te emocje pojawiają się w stanach zagrażających. Na sytuacje zagrażające zawsze reagujemy lękiem. Lęk jest emocją, czynnikiem sprawczym i jądrem każdego stanu nerwicowego, dlatego Kępiński poświęcił mu szczególną uwagę.

Sens biologiczny lęku - jest sygnałem zagrożenia. Podłożem strukturalnym całego życia emocjonalnego jest układ wegetatywny na szczeblu ośrodkowego układu nerwowego. Pracuje poniżej progu świadomości. Układ wegetatywny koordynuje wszystkie funkcje życiowe naszego organizmu, żeby skierować uwagę na otoczenie, gdyż tam tkwią środki do zaspokojenia potrzeb biologicznych. Lęk jest sygnałem skierowanym do układu wegetatywnego jako sterownik naszego życia emocjonalnego: zrób coś z tym zagrożeniem. Nie ma rozważań, czy zagrożenie jest rzeczywiste. Jeśli powstało poczucie zagrożenia, powstał i lęk i to on jest sygnałem mobilizującym układ wegetatywny do radzenia sobie z zagrożeniem. Istnieją tylko 3 możliwości radzenia sobie:

• walka

• ucieczka (1. i 2. związane z mobilizacją organizmu, objawy sercowo-naczyniowe, neurohormony)

• udawanie martwego przedmiotu - nie wymaga mobilizacji.

Te formy występują w całym świecie zwierzęcym, lęk podtrzymuje życie, jest konieczny do zachowania równowagi.

Objawy lęku są osobniczo zróżnicowane. Funkcja każdego narządu może być zaburzona pod wpływem lęku. Układ mięśniowy też ma sterownik wegetatywny. W stanach nerwicowych obserwujemy najróżniejsze dolegliwości dotyczące funkcji różnych narządów.

Kępiński - podział lęku ze względu na 4 źródła zagrożenia:

• lęk biologiczny zagrożenie biologiczne

• lęk społeczny

• lęk moralny wynikają z lęku biologicznego

• lęk dezintegracyjny

Lęk biologiczny - wynika z I i II prawa biologicznego, stoi na ich usługach. I prawo - prawo zachowania życia osobniczego, II - prawo zachowania życia gatunku. Zagrożenie dotyczące I prawa - zewnętrzne lub wewnętrzne. Zagrożenia zewn. mogą mieć wpływ mobilizujący, ale też wpływ destrukcyjny. Zagrożenia te nabierają szczególnego znaczenia w warunkach katastrof, wojny, itd. Inaczej te zagrożenia przeżywamy w obliczu bezpośredniego niebezpieczeństwa utraty życia, inaczej wtedy, gdy chcemy uniknąć sytuacji, która do takiego zagrożenia może prowadzić. Takie zagrożenie może mieć szczególne znaczenie dla ludzi wcielonych do wojska. Wielu ludzi reaguje lękiem prowadzącym do objawów nerwicowych. Ale np. w czasie wojny, bombardowań lęk często mobilizował do zachowań bohaterskich. Lęk może doprowadzić do psychoz reaktywnych lub nerwic (forma podświadomej ucieczki). Szczególne znaczenie w praktyce lekarskiej ma lęk wynikający z zagrożenia wewn. - schorzenia somatyczne. Istotny jest subiektywny wymiar zagrożenia. Żyjemy w czasach hipochondryzacji całych społeczeństw, która jest skutkiem ubocznym idei profilaktyki lekarskiej. W profilaktyce mowa o wczesnych symptomach, mało specyficznych, które każdy może u siebie znaleźć. Ludzie ze wzmożonym popędem samozachowawczym uczęszczają na badania, są zmorą lekarzy.

Z biegiem czasu zmieniają się objawy stanów nerwicowych i przedmioty lęku. Obecnie lęk przed drobnoustrojami, skutkujący nadmiernym myciem rąk w nerwicy, lęk przed tłumami, solą, węglowodanami.

II prawo biologiczne - zawiera zachętę do jego przestrzegania. Niestosowanie prowadzi do napięcia, ale samo współżycie (zwłaszcza dla kobiet) nie zapewnia gratyfikacji. Często zatem lęk, niepokój u kobiet prowadzi do nerwic - histeria. Tą nerwicę wiązano z anatomią kobiety (histeron - macica).

Lęk społeczny - wynika z zagrożeń społecznych, które aktualnie odgrywają szczególną rolę i powoduje zagęszczenie w szpitalach psychiatrycznych. Obecnie środki do życia czerpiemy z pełnienia ról społecznych i z przygotowywania się do ich pełnienia. Z tym wiąże się wiele zagrożeń.

Zagrożenia moralne - wiedza, czy człowiek postępuje właściwie w swoim życiu, pochodzi nie tylko z otoczenia, ale także sam człowiek zdaje sobie z tego sprawę. Pod wpływem wychowania, oddziaływań środowiskowych każdy ma ukształtowany wzorzec moralny. Każdy od niego trochę odbiega, ale jeśli ta różnica znaczna, powoduje napięcie i lęk moralny.

Lęk dezintegracyjny - każda żywa istota musi dbać o integrację ze swoim środowiskiem. W tej integracji biologicznie jest zawarta potrzeba szukania, penetracji. Lęk dezintegracyjny pojawia się u ludzi w dwóch biegunowo różnych sytuacjach:

1. ludzie żyjący dostatnio, bezpiecznie, bez problemów, w dobrze zorganizowanych warunkach - u nich nerwice wynikają z poczucia uprzedmiotowienia, z braku poczucia aktywności, współtworzenia, penetrowania. Pojawiają się u nich pytania egzystencjalne, osamotnienie.

2. ludzie, w których otoczeniu pojawiają się rzeczy, zdarzenia przekraczające ich możliwości adaptacyjne, gdy nie potrafią ich zrozumieć, przystosować się, np. ludzie w czasie wojny, ludzie rzuceni w odległe rejony świata. Ten rodzaj lęku może być odpowiedzialny za psychozy reaktywne, częściej jest odpowiedzialny za nerwice, a najczęściej za poczucie braku, niepokój.