Bez względu na przyczyny jest on podobny, stąd nie można wnioskować o przyczynach na podstawie objawów.

Dwie postaci zespołu psyhoorganicznego:

I - przeważają odchylenia sfery intelektualnej - postać otępienna, obecne też objawy charakteropatyczne;

II - przeważają odchylenia życia uczuciowego i w konsekwencji charakteru - postać charakteropatyczna, obecne też objawy otępienne.

Otępienie - spadek sprawności w zakresie funkcji poznawczych. Najczulsza wydaje się sprawność pamięciowa. Najwcześniej obniżenie sprawności zapamiętywania. Chory może zdawać sobie z tego sprawę, nie ufa swojej pamięci i pomaga sobie robiąc notatki. Jeżeli narastają trudności z zapamiętywaniem, chory gubi się w tych zapiskach. Kiedy trudności jeszcze bardziej narastają, chory może nie zapamiętać bieżącego miesiąca. W miarę narastania zaburzeń pamięci, chory nie jest w stanie podać nawet ważnych niedawnych zdarzeń. Informacje starsze są lepiej pamiętane. Z tych trudności wynika luka pamięciowa. Nie są zapamiętywane czynności bieżące, ulegają zniszczeniu zasoby pamięciowe świeższej daty. Jeżeli otępienie głębsze, mogą wypadać z pamięci całe obszary życia, zostaje pamięć dzieciństwa, obrazy z dzieciństwa niezwykle szczegółowe, w tych obrazach nadczynność pamięci.

Następstwem zaburzeń zapamiętywania i przechowywania są trwałe zaburzenia orientacji, głównie orientacji w czasie, ale też miejscu, otoczeniu, sytuacji własnej i własnej osobowości, chory może nie pamiętać, że jest ojcem i dziadkiem, ale pamięta datę urodzenia.

Myślenie ogólnie mniej sprawne, wolniejszy przebieg wykonywania operacji umysłowych, obliczeń, zwolnienie toku myślenia, obniżenie sprawności skojarzeń. Na dość wysokim poziomie pozostają te sprawności, które były wykorzystywane w pracy zawodowej. Głównie cierpi zdolność myślenia syntetycznego, wypowiedzi chorego rozwlekłe, gubienie się w szczegółach.

Głębsze otępienie powoduje męczliwość, zaburzenie zdolności pojmowania. Na dobrym poziomie zachowuje się zasób słów i pojęć, język, chory używa go w sposób właściwy - różni się od niedorozwoju. Chory głęboko otępiały, z zaburzeniami orientacji nawet we wszystkich kierunkach, może prowadzić rozmowę na stosunkowo wysokim poziomie, używając bogatego słownictwa i może nas mylić sprawnością językową.

W otępieniu nigdy nie spada sprawność intelektualna do poziomu niedorozwoju. Ta sprawność kształtuje się różnie, w zależności od tego, jakie obszary mózgu zostały uszkodzone. Mniej cierpi zdolność przypominania. Może być zaburzona, gdy uszkodzone odpowiadające za to obszary mózgu.

W zespole otępiennym głównie zaburzenia zapamiętywania i przechowywania.

Charakteropatia - wyraża się zaburzeniami w sferze życia uczuciowego - wszystkie 3 poziomy. Dla zachowania życia najbardziej potrzebne życie popędowe. Uczuciowość popędowa najmniej wrażliwa na uszkodzenia. Najbardziej - uczuciowość wyższa. Uczuciowość wyższa nie sprawuje kontroli nad niższymi poziomami. Brak kontroli nad popędami może też wynikać z obniżenia sprawności umysłowej. Stępienie życia uczuciowego.

Typowe zaburzenie - afekt chwiejny (affect labilitas) - rozrzewnianie się, łatwe przechodzenie w błogostan. Euforia - chory nie dostrzega obniżonej sprawności intelektualnej.

Z reguły przeważa dysforia - obniżenie nastroju i rozdrażnienie. Najczęściej - łatwe przechodzenie od euforii do dysforii. W euforii brak ekspansywności jak u chorych w stanie maniakalnym, pewne jej elementy - chory żartobliwy, krotochwilny. MORIA - wzmożenie nastroju z elementami ekspansji. Wybuchowość, brak kontroli, zaleganie afektu, nietrzymanie afektu, rozdrażnienie, lepkość afektywna.

Podobne objawy obserwujemy też w niedorozwoju - jest to głównie zaburzenie sprawności intelektualnej, ale towarzyszą temu objawy charakteropatyczne. W niedorozwoju uczuciowość wyższa nie rozwinęła się w pełni. W charakteropatii obserwujemy bądź euforię, bądź dysforię. W niedorozwoju - np. w zespole Downa przeważa euforia, nastrój pogodny, w innych formach - dysforia, rozdrażnienie, lepkość afektu. Niedorozwój jest szczególną postacią ZP. Zahamowanie rozwoju intelektualnego i rozwoju uczuciowego.

Niektóre objawy występujące w zespołach psychoorganicznych i niedorozwoju występują też w innych zespołach:

• np. stan pomroczny - zaburzenia orientacji, gorsza sprawność intelektualna, stępienie życia uczuciowego. Podobieństwo - stan pomroczny jest też uwarunkowany organicznie, ale jest to stan psychotyczny, czynnościowy, przemijający.

• stan maniakalny - podobnie opisujemy w nim zaburzenia życia uczuciowego - wybuchowość, nietrzymanie afektu, drażliwość.

Te same czynniki, które doprowadzają do zespołu pscyhoorganicznego, mogą być przyczyną stanów psychotycznych, przemijających: stan pomroczny, splątanie, ostra omamica. Zespół psychoorganiczny jest stanem trwałym, ma trwałe następstwa.